vì vậy, tôi lọ mọ và viết bài này.
(1) NĂNG LỰC là gì?
từ "năng lực" là từ gốc Hán Việt chỉ năng lực, khả năng, tài năng của một người hoặc sự vật, bao gồm khả năng thực hiện nhiệm vụ, giải quyết vấn đề hoặc đạt được mục tiêu dựa trên kỹ năng, kiến thức, hoặc phẩm chất cá nhân. đó là: thể chất (vận động, mang vác); trí tuệ (phân tích, ghi nhớ, tư duy); xã hội (giao tiếp, lãnh đạo, quản lý); chuyên môn (kỹ năng nghề nghiệp)…trong tiếng Anh, năng lực là competency. từ này nghĩa là tập hợp các kỹ năng, kiến thức, hành vi và thái độ cần thiết để thực hiện một nhiệm vụ hoặc công việc một cách hiệu quả và thành công.
các thành phần cấu thành competency:
* knowledge (kiến thức)
* skills (kỹ năng)
* abilities (khả năng)
* personal characteristics (đặc điểm cá nhân, thái độ, giá trị)
lý thuyết Outliers của Malcolm Gladwell: năng lực không chỉ là nỗ lực cá nhân
- nền tảng gia đình: văn hóa học tập, nguồn lực tài chính, mạng lưới kết nối
- hệ thống giáo dục: chất lượng trường học, cơ hội tiếp cận tri thức
- yếu tố địa lý: nơi sinh, thị trường lao động địa phương
- thời gian: thời điểm sinh ra, gặp đúng thời cơ lịch sử (thời thế tạo anh hùng)
- quy tắc 10,000 giờ và Matthew Effect (hiệu ứng Matthew): lợi thế tích lũy
năng lực của một cá nhân, đặt trong bối cảnh quyết định đến thành công, được hiểu là sự tổng hoà của nhiều yếu tố.
(2) TRUNG BÌNH là gì?
đây cũng là từ gốc Hán-Việt kết hợp 2 từ: trung nghĩa là “giữa, cân bằng” và bình nghĩa là “bằng phẳng, ổn định”. ý nghĩa gốc khá tích cực: vị trí ở giữa, không quá cao, không quá thấp, cân bằng, vừa phải, không cực đoan, trạng thái ổn định.trong tiếng Việt hiện đại, "trung bình" đã phát triển với nhiều nghĩa:
* toán học: giá trị ở giữa của một tập hợp số liệu
* thống kê: mức độ phổ biến, không nổi bật
* đánh giá: chất lượng ở mức vừa phải, không xuất sắc nhưng cũng không tệ
* xã hội: thuộc tầng lớp giữa, không giàu không nghèo
trong tiếng Anh, “ở giữa” là "middle" vs "average".
middle chỉ vị trí vật lý, cấp bậc xã hội, hoặc vị trí cụ thể, ý chỉ sự cân bằng, ở giữa.
average nghĩa là giá trị bình quân/giá trị trung bình cộng, hoặc nghĩa là bình thường, bình quân.
(3) BẪY NĂNG LỰC TRUNG BÌNH là gì?
khái niệm này xuất phát từ middle-income trap trong kinh tế học khi người ta chia các quốc gia trên thế giới vào các nhóm: low-income, middle-income và high-income.chính từ ý nghĩa "ở giữa, vừa phải" này mà khái niệm "bẫy thu nhập/năng lực trung bình" được hình thành, mô tả trạng thái khi năng lực dừng lại ở mức "vừa đủ", không tiến thêm lên cao nhưng cũng không tụt xuống thấp.
low-income (thu nhập thấp, chiếm 15-20% tổng các quốc gia)
* nền kinh tế dựa vào tài nguyên thiên nhiên, lao động giá rẻ
* sản xuất sản phẩm cơ bản, gia công đơn giản
* dễ dàng tăng trưởng nhanh từ điểm xuất phát thấp
middle-income (thu nhập trung bình, chiếm 65-70%)
* đã có công nghiệp chế tạo, dịch vụ cơ bản
* bắt đầu bị kẹt giữa hai áp lực cạnh tranh
* bẫy: không thể cạnh tranh giá rẻ, chưa đủ năng lực cạnh tranh chất lượng
high-income (thu nhập cao, chiếm 15-20%)
* kinh tế tri thức, đổi mới sáng tạo
* sản phẩm-dịch vụ giá trị cao, công nghệ tiên tiến
* tăng trưởng bền vững dựa trên năng suất
MIDDLE-INCOME (thu nhập ở mức trung bình) bắt đầu trở thành bẫy khi một quốc gia đạt được mức thu nhập trung bình nhưng sau đó tăng trưởng kinh tế chậm lại hoặc đình trệ, khiến họ không thể tiến lên nhóm quốc gia có thu nhập cao.
ở giai đoạn THU NHẬP THẤP, họ có nhiều lợi thế (lao động giá rẻ và dồi dào, bắt chước công nghệ từ các nước phát triển, chuyển dịch lao động từ nông nghiệp sang công nghiệp).
khi chuyển qua giai đoạn THU NHẬP TRUNG BÌNH, lợi thế của họ mất dần (chi phí lao động tăng cao, không còn cạnh tranh được với nước nghèo hơn; năng suất và đổi mới chưa đủ để cạnh tranh với nước giàu; kẹt giữa hai áp lực cạnh tranh: giá rẻ từ nước nghèo hơn và công nghệ cao từ nước giàu hơn).
từ lý thuyết này, các nhà quản trị nhân sự đặt ra khái niệm phái sinh MIDDLE-COMPETENCY (năng lực trung bình).
điều này có thể quay lại một lý thuyết hay được nhắc đến trong quản trị, thu nhập được trả theo năng lực.
ở đây, cũng quay về phân cấp năng lực, giống lý thuyết ở trên, chỉ khác là năng lực cá nhân.
low-competency (năng lực thấp)
* mới bắt đầu, đang học hỏi cơ bản
* thực hiện các nhiệm vụ đơn giản, theo hướng dẫn
* tiến bộ nhanh do có nhiều điều mới để học
middle-competency (năng lực trung bình)
* đã thành thạo công việc thường nhật
* bẫy: Đủ tốt để hoàn thành việc nhưng thiếu đột phá
* kẹt giữa junior (năng động) và senior (chuyên sâu)
high-competency (năng lực cao)
* tư duy chiến lược, dẫn dắt đổi mới
* tạo ra giá trị vượt trội, ảnh hưởng hệ thống
* phát triển bền vững qua việc phát triển người khác
MIDDLE-COMPETENCY trở thành bẫy khi một cá nhân đạt được mức năng lực vừa đủ để hoàn thành công việc thường ngày, nhưng sau đó ngừng phát triển thêm. đây là điểm giao nhau giữa năng lực hiện tại và yêu cầu của vai trò mới, nơi người đó tưởng rằng mình đã sẵn sàngnhưng thực chất vẫn thiếu nhiều yếu tố để đảm nhận vai trò cao hơn.
sự tương đồng về "bẫy" thu nhập (quốc gia) và năng lực (cá nhân):
* vùng thoải mái: đủ tốt để duy trì hiện trạng
* áp lực kép: bị cạnh tranh từ hai phía (thấp hơn và cao hơn)
* thiếu động lực đột phá: không còn "đói khát" như giai đoạn đầu
* cần chuyển đổi mô hình: từ "làm nhiều hơn" sang "làm khác đi"
(4) VƯỢT QUA BẪY như thế nào?
nhận diện bẫy (self-assessment), đặt tầm nhìn dài hạn (long-term vision), chuyển đổi tư duy (mindset shift) từ vừa đủ sang liên tục cải tiến.tham khảo từ chiến lược 3i người ta đề xuất cho các quốc gia để vượt qua bẫy thu nhập trung bình:
* INVESTMENT (đầu tư): Education, Infrastructure
* INFUSION (tiếp nhận): Technology Transfer
* INNOVATION (đổi mới): R&D, Creativity
từ đó có thể áp dụng chiến lược 3i tương ứng cho cá nhân:
* INVESTMENT: đầu tư vào bản thân (học thêm, phát triển mạng lưới…)
* INFUSION: tiếp nhận kiến thức/kinh nghiệm từ mentor/expert, học hỏi và ứng dụng công nghệ
* INNOVATION: phát triển tư duy sáng tạo, thử nghiệm cách làm mới
thực ra khi viết tới đây, có thể thấy rằng tất cả chúng ta đều sẽ ở những chiếc bẫy “thu nhập” và “năng lực” này, ở những dạng thức khác nhau.
quốc gia là một dạng “tổ chức”.
bản thân chúng ta là một dạng “tổ chức”.
đội ngũ của chúng ta, công ty của chúng ta cũng vậy.
thấp, trung bình, cao.
trung bình tức là “ở giữa, không cao, không thấp”.
ở giữa có nghĩa là có thể sẽ xuống thấp, và cũng còn khả năng để lên cao.
65-70% sẽ ở mức trung bình, luôn bị áp lực lớn từ nhóm thấp và nhóm cao, nhưng lại thiếu động lực lớn để thay đổi vì không còn cảm giác đói nghèo, phải nỗ lực lớn để tồn tại.
ước mơ lớn của cuộc đời, để vượt qua “bẫy” là nhảy lên được 15-20% nhóm cao.
nhưng để đi được từ trung bình lên nhóm cao, còn phải đi qua nhóm kha khá, rồi tới khá giỏi, rồi mới tới cao.
cả 3 chữ i nhìn thì đơn giản nhưng đòi hỏi một sự nỗ lực vượt bậc. không chỉ nỗ lực đúng, mà còn phải vượt bậc.
chữ i đầu tiên là investment.
là tiền, là nguồn lực ném vào tương lai dài hạn.
mà chắc gì “ước mơ cao” không phải là một cái bẫy.
trèo cao thì té đau.
Nguồn: Fb Phan Hải